เปิดมิติใหม่กรมอุทยานฯเปลี่ยนช้างร้ายเป็นผู้พิทักษ์ป่ากู้ภัย

เผยวิถีใหม่จัดการช้างป่าประวัติร้าย ทำให้เชื่อใจ ใช้วิทยาศาสตร์ร่วมกับภูมิปัญญาวัฒนธรรม ปรับพฤติกรรม เปลี่ยนบทบาทช้าง 5 ให้มาช่วยราชการเป็นช้างพิทักษ์ป่า ช่วยเจ้าหน้าที่ลาดตระเวน และเป็นช้างกู้ภัย

นายสัตวแพทย์(น.สพ.)ภัทรพล มณีอ่อน หรือ หมอล็อต หัวหน้าฝ่ายจัดการสุขภาพสัตว์ป่า สำนักอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช บรรยายถึงการแก้ปัญหาช้างป่าบุกรุกที่ทำกิน ในงานมหกรรมวิจัยแห่งชาติ 2568 ที่โรงแรมเซ็นทาราแกรนด์ และบางกอกคอนเวนชันเซ็นเตอร์ เซ็นทรัลเวิลด์ กรุงเทพฯ โดยกล่าวถึงการจัดการช้างที่มีประวัติหรือพฤติกรรมทำร้ายหรือทำอันตรายคนจนเสียชีวิตมาแล้ว ด้วยวิธีปรับพฤติกรรม เปลี่ยนบทบาทเป็นผู้ช่วยเหลือราชการ คล้ายเป็นเจ้าหน้าที่ราชการช่วยดูแลประชาชน  โดยใช้เวลาเพียงปีเดียว ก็สามารถเรียกช้างเข้ามาหาได้ ขณะนี้อยู่ในกระบวนการให้ช้างยอมให้หมอเข้าฉีดยาหรือเจาะเลือดที่ใบหู ตามโปรแกรมที่กำหนด ซึ่งต้องใช้เวลาทำให้เชื่อใจไม่เร่งรัด โดยระหว่างดำเนินการคนได้เรียนรู้ช้าง ขณะเดียวกันช้างก็เรียนรู้คน

น.สพ.ภัทรพล ระบุถึงช้างป่าที่นำมาปรับพฤติกรรม ที่สำคัญคือพลายถ่างที่เคยทำร้ายคน เริ่มด้วยการนำออกจากเขตป่ารอยต่อ 5 จังหวัดภาคตะวันออก ออกจากพื้นที่ไปยังจ.ตราด ระยะทาง 200 กม. เพื่อดูแลรักษาสุขภาพเพราะมีโรคพยาธิในเลือด สักระยะหนึ่งก็ส่งไปที่จ.ลำปาง เพื่อปรับพฤติกรรมด้วยวิธีการทางวิทยาศาสตร์และภูมิปัญญาวัฒนธรรมคนกับช้าง ใช้โปรแกรมทำให้เชื่อใจ ด้วยองค์ความรู้ด้านประสาทสัมผัสของช้างที่มีประสาทหู การรับรู้แรงสั่นสะเทือน การดมกลิ่น การสัมผัส การมองเห็น เรียงลำดับจากมากไปหาน้อย

“การจับช้างป่ามาไว้ในสถานที่ปรับพฤติกรรม ไม่ได้เป็นวิธีการทรมานทารุณกรรม เป็นการที่ทำให้ช้างได้อยู่ในสถานที่คล้ายธรรมชาติ รู้สึกผ่อนคลายปราศจากปัจจัยคุกคามต่างๆ แล้วใช้องค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์กับวัฒนธรรมคนกับช้างค่อยๆทำให้เชื่อใจ  ตอนนี้ช้างมีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรงและปรับบทบาทหน้าที่จากช้างป่าที่ออกนอกพื้นที่ เป็นเจ้าหน้าที่รัฐ เป็นพนักงานราชการ ใช้ในงานราชการได้  เป็นการทำลายกำแพงหาทางออก ให้คนกับช้างอยู่ร่วมกันได้”

หมอล็อต กล่าวว่า หลังปรับพฤติกรรมแล้ว ได้วางหลักการช้าง 5 คือให้ช้างป่าที่มีประวัติดังกล่าว มี 5 บทบาท ได้แก่ ช้างลาดตระเวน, ช้างพิทักษ์ป่า. ช้างกู้ภัย, ช้างรปภ.,ช้างรักษาสัตว์ป่า  ยกตัวอย่างภารกิจ เวลาเจ้าหน้าที่ลาดตระเวนป่าจะมีช้างไปด้วย เพราะในภารกิจ ต้องขนอุปกรณ์ เสบียง เพื่อการเดินในพื้นที่จำกัด ข้ามน้ำข้ามลำธาร อีกภารกิจคือป้องกันอันตรายให้เจ้าหน้าที่ ซึ่งเคยมีเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าถูกทำร้าย เช่น ถูกกระทิงชน การได้อยู่บนหลังช้างย่อมปลอดภัย หรือกรณีเกิดเหตุอันตรายต่างๆ เจ้าหน้าที่หรือชาวบ้านเจ็บไข้ได้ป่วยก็ใช้ช้างเป็นพาหนะขนส่งมาหาหมอข้างนอก ภารกิจช้างกู้ภัย เมื่อเกิดภัยธรรมชาติ น้ำท่วมในเขตป่า ช้างตัวนี้จะทำหน้าที่ผู้ช่วยเหลือ ช้าง รปภ.ใช้ผลักดันช้างป่าตัวอื่นๆ ที่มีท่าทีจะออกนอกพื้นที่ ก็กันเอาไว้ไม่ให้ลงมา รวมถึงการรักษาพยาบาล สัตวแพทย์ขี่หลังช้างไปยิงยาสลบช้างด้วยกันช่วยให้ทำงานง่ายขึ้น เพื่อความปลอดภัยไม่เกิดอันตราย  

น.สพ.ภัทรพลกล่าวอีกว่า บทบาทของช้าง 5 จะเป็นมิติใหม่ มุมมองใหม่ของการแก้ไขปัญหาที่เหมาะสมในกรณีของช้างที่มีพฤติกรรมเป็นอันตรายต่อมนุษย์ สิ่งเหล่านี้จะทำให้ภาคประชาสังคม ประชาชน มีความเข้าใจวิถีชีวิต เหตุการณ์ ความเป็นมา หรือสถานการณ์ที่เกิดขึ้นเกี่ยวกับช้างมากขึ้น เมื่อทั้งสองฝ่ายเข้าใจกันได้ดี จะเป็นจุดเริ่มต้นการอยู่ร่วมกัน  สถานะของช้างเหล่านี้ยังเป็นช้างป่า ตามหลักการจำแนกช้างของไทย ช้างบ้านต้องมีตั๋วรูปพรรณ ตัวที่ไม่มีตั๋วรูปพรรณเป็นช้างป่า ฉะนั้นไม่ว่าจะอยู่ที่ไหน หากไม่มีตั๋วรูปพรรณก็เป็นช้างป่า เพียงแต่ปรับเปลี่ยนบทบาท ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม ใช้งานที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ เป็นประโยชน์ต่อราชการ เป็นทางออกที่สำคัญ เพราะหากไม่ดำเนินการทางใดทางหนึ่ง ช้างตัวนั้นก็รอวันเสียชีวิต เพราะบาดเจ็บ คนก็บาดเจ็บ เสียชีวิตเพิ่ม ก็ไม่จบไม่สิ้น

“การนำช้างเหล่านี้มาเปลี่ยนบทบาท สิ่งที่ได้ นอกจากได้รักษาตัวช้าง ได้ประโยชน์เรื่องบทบาทหน้าที่ ทั้งเป็นการสื่อสารประเพณีวัฒนธรรมของคนกับช้าง ที่นับวัน จะเลือนหาย ได้ต่อยอดสืบทอดไปด้วย ถือเป็นสิ่งสำคัญของวัฒนธรรมคนกับช้างที่สุรินทร์ ในการจับช้างป่ามาฝึก มาใช้งาน มาเรียนรู้”น.สพ.ภัทรพลกล่าว

หมอล็อตกล่าวด้วยว่า ช้างตัวที่นำมาปรับเปลี่ยนบทบาท จะพิจารณารายที่มีประวัติทำให้คนเสียชีวิต ประวัติที่เป็นอันตรายต่อคน ต่อชาวบ้าน ต่อเจ้าหน้าที่ รวมถึงประวัติที่ช้างถูกทำร้าย เป็นเงื่อนไขแรก โดยเคลื่อนย้ายมาอยู่ในสถานที่เหมือนอยู่ในธรรมชาติ สร้างอาณาเขตที่เหมาะสม แล้วค่อยทำให้เชื่อใจ โดยช้างที่ย้ายออกนอกพื้นที่และดูแลอยู่มี 2 ตัว คือพลายถ่าง จากป่ารอยต่อ 5 จังหวัด กับพลายบุญหลง 

ส่วนกรณีช้างฝูง ที่ยกโขลงออกมากินพืชผลของชาวบ้าน ต้องพิจารณาปัจจัยว่า ช้างออกมาด้วยปัจจัยใด อาจเป็นเรื่องของแหล่งน้ำ แหล่งอาหาร แหล่งดินโป่ง หรือความหนาทึบของพื้นที่ป่า  ขณะที่ช้างต้องการที่โล่งพื้นที่ทุ่งหญ้า หากเป็นป่าทึบ มีหนาม มีพืชบางชนิดที่สัตว์ไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้ ก็เป็นปัจจัยที่ทำให้ช้างออกไปข้างนอก นอกจากนี้ การรบกวนช้างในป่า มีกิจกรรมหรือคนเข้าไปชิดกับช้างป่า ช้างซึ่งรับรู้แรงสั่นสะเทือน คนเดินลงไปย่ำ กระทืบเท้า เป็นตัวที่ทำให้ช้างป่าถอยห่างจากจุดนั้น เป็นสาเหตุสำคัญที่สันนิษฐานได้ว่าเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้ช้างป่าออกนอก เหล่านี้คือสิ่งที่ต้องปรับสำหรับกลุ่มช้างฝูง

อนึ่งในงานมหกรรมงานวิจัยแห่งชาติ 2568 ได้มีพิธีลงนามบันทึกข้อตกลงความร่วมมือ (MOU)การขับเคลื่อนและเสริมสร้างความเข้มแข็งการนำผลงานวิจัยไปใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน สนับสนุนโครงการพัชรสุธาคชานุรักษ์ เพื่อให้คนอยู่ร่วมกับช้างป่าอย่างสมดุล โดยผู้แทนสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ(วช.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม สถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำ(องค์การมหาชน) กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช มหาวิทยาลัยราชภัฎรำโพพรรณี มหาวิทยาลัยมหิดล และมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

ดร.วิภารัตน์ ดีอ่อง ผอ.วช.กล่าวว่า โครงการพัชรสุธาคชานุรักษ์ เป็นการพัฒนาและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ แก้ไขปัญหาสร้างสมดุลการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับช้างป่าในพื้นที่รอยต่อ 5 จังหวัดภาคตะวันออก บูรณาการองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี วิจัยและนวัตกรรม ทั้งภูมิปัญญาท้องถิ่นและระดับสากล เพื่อการพัฒนาอย่างตรงจุดและยั่งยืน วช. สนับสนุนโครงการนี้ตั้งแต่ปี 2565 ส่งเสริม ถ่ายทอดองค์ความรู้ สนับสนุนการสร้างอาชีพ เสริมคุณภาพชีวิตประชาชนในพื้นที่ 

... ขอบคุณภาพจากกรมเพจ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธ์ุพืช และเพจ ภัทรพล ล็อต มณีอ่อน ...